زمین‌لرزه یا زلزله چیست؟

 لرزش و جنبش زمین است که به علّت آزاد شدن انرژی ناشی از حرکت سریع در پلیت های قشر زمین در مدّتی کوتاه روی می‌دهد. محلّی که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را کانون ژرفی، و نقطهٔ بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین‌لرزه می‌گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزهٔ اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش‌لرزه معروف‌اند. به لرزش‌های بعدی زمین‌لرزه نیز پس‌لرزه می‌گویند که با شدّت کمتر و با فاصلهٔ زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می‌دهند.

زمین لرزه نتیجهٔ رهایی ناگهانی انرژی از داخل قشر زمین است که امواج اهتزازی را ایجاد می‌کند. زمین‌لرزه‌ها توسط دستگاه زلزله‌ سنج یا لرزه ‌نگار ثبت می‌شوند. مقدار بزرگی یک زلزله متناسب با انرژی آزاد شده زلزله است. زلزله‌های کوچک‌تر از بزرگی ۳ ریشتر اغلب غیر محسوس و بزرگ‌تر از ۶ ریشتر خسارت‌های جدی را به بار می‌آورند، البته ریشتر که هر واحد اضافه آن حدوداً ده برابر قبلی است (مثلاً ۵ نسبت به ۶) فقط واحد اندازه و شدت انرژی تخلیه شده‌است اما عوامل متعدد دیگری از فاصله گرفته (عمق بیشتر تأثیر کمتر از زیر ده کیلومتر تا ۷۰۰ کیلومتر همین‌طور فاصله بیشتر افقی از رومرکز) تا جهت لرزش (عمودی یا ضربه‌ای) و نوع طول موج لرزش فاصله جابجایی مکانی رفتی و برگشتی در هر لرزش) در میزان تخریب تأثیر دارند. امواج زلزله دو نوع P و) S امواج بدنی) و سطحی دارند که نوع P که اول می‌آید به امواج فشاری یا طولی مشهور است زیرا امواجش ضربه‌ای بوده و در جهت انتشار می‌لرزانند (مانند بازی کشیدن طناب) و در قشر زمین با سرعت ۱٫۵ تا ۸ کیلومتر در ثانیه پیش‌می‌روند برعکس امواج S یا امواج قیچی تا ۱٫۷ بار سرعتشان کمتر است و در جهت عمود بر خط انتشار می‌لرزانند (مانند تکاندن سفره) اما نمی‌توانند از مایعات مثلاً آب یا سنگ مذاب مثل هسته بیرونی زمین رد شوند. زمین‌لرزه شدید در عمق با زاویه‌ای ۱۰۵ درجه نواحی سطحی را می‌لرزاند و نواحی ورای این زاویه منطقه سایه نامیده می‌شوند و از این رو تجربه نشان داده که امواج P فشاری نسبت به S دامنه بسیار وسیع‌تری از منطقه سایه را پوشش می‌دهند و موج P می‌تواند با تغییر جهت و گذر از گوشته یا هسته بیرونی زمین منطقه‌ای بسیار دور از رومرکز را بلرزاند. در نزدیکی سطح زمین، زلزله به صورت ارتعاش یا گاهی جابجایی زمین نمایان می‌شود. زمانی که مرکز زمین‌لرزه در داخل دریا باشد، در صورت تغییر شکل زیاد و سریع بستر دریا باعث ایجاد سونامی می‌شود که معمولاً در زلزله‌های بزرگ‌ تر از بزرگی هشت ریشتر اتفاق می‌افتد. اهتزازات زمین باعث ریزش کوه و همین‌طور فعالیت‌های آتشفشانی می‌شوند.

در حالت کلی کلمهٔ زمین ‌لرزه هر نوع اهتزازی را دربر می‌گیرد – چه اهتزاز طبیعی چه مصنوعی توسط انسان - که موجب ایجاد امواج اهتزازی می‌شود. زمین‌لرزه‌ها اغلب نتیجه حرکت پلیت ها هستند، و همین‌طور می‌تواند حاصل فعالیت‌های آتشفشانی، ریزش کوه‌ها، انفجار معدن‌ها و آزمایش‌های هسته‌ای باشد.

نقطهٔ آغازین شکاف لرزه را کانون می‌نامند. مرکز زمین‌لرزه نقطه‌ای در راستای عمودی کانون و در سطح زمین است.

اقدامات پیش از زلزله

آمادگی برای زلزله و اینکه بدانیم چه کار باید کنیم می‌تواند جان بسیاری از افراد را نجات دهد.

·         وضعیت زلزله‌خیزی منطقه خود را بررسی کنید. (شکل ذیل مناطق زلزله خیز افغانستان را نشان می دهد).

·         چسب زدن به شیشه‌ها (مانند دوران جنگ) برای جلوگیری از پخش شدن شیشه های میده در صورت رخ دادن زلزله شدید.

·         شناسایی مناطق امن در محل کار و خانه و...

·         بررسی خطر آتش سوزی از لین های برق فرسوده یا نشت پایپ ‌های گاز که می‌توانند بحران را بدتر کنند.

·         دانستن محل فلکه‌های گاز و فیوزهای برق محل کار یا مدرسه.

·         وسائل سنگین در طبقات پایین باشند و محکم کردن کمدها یا کابینت‌ها به دیوار و همینطور مهار وسائل سنگین یا آن‌ها که استعداد افتادن دارند. ظروف شکستنی در طبقات بالا نباشند همچنین می‌توانید محل وسائل گران‌قیمت یا مهم را ایمن کنید که می‌تواند شامل پارکینگ و محل موتر شما و مواد اشتعال‌زا یا سقوط وسیله سنگین محکم نشده روی موتر نیز بشود.

·         اطلاع از محل کار و خواب آشنایان و نزدیکان و خودتان از یکدیگر (می‌توانید محل قرار داشته باشید تا در صورت عدم حضور بفهمند که زیر آوار مانده‌اید)

·         جعبهٔ کمک‌های اولیه را تهیه و در جایی ایمن و در دسترس قرار دهید. مجموعه‌ای از وسائل ضروری دم دست، چادر و پتو همینطور بیل و کلنگ، کارد و چاقو، مقداری طناب و خریطه پلاستیکی.

·         منطقه شما لرزه‌خیز است؟ آیا کلاه ایمنی تهیه کرده‌اید؟ یا محلی ایمن در ساختمان دارید؟

·         انتخاب محل خواب طوریکه سر به طرف دیوارهای بیرونی و پرت نباشد.

·         بادبندی یا همان مهاربند داشتن دیوارهای با مساحت بیش از ۲۰متر و محکم کردن لوسترهای بزرگ و فانتزی.

توصیه‌های هنگام لرزش

در ساختمان:

I.            دانشگاه واشنگتن : در زمان لرزش به بیرون از ساختمان یا به اتاق‌های دیگر ندوید زیرا علاوه بر اینکه بیشتر باعث زمین‌خوردن‌تان می‌شوید، نمی‌توانید اجسامی که به طرفتان پرت می‌شوند یا از بالا سقوط می‌کنند را به موقع تشخیص دهید. همچنین دیوارهای اطراف ساختمان زودتر از دیوارهای مرکزی تخریب می‌شوند یعنی حتی اگر در طبقه همکف آپارتمان باشید تا وقتی که خود را به بیرون برسانید به احتمال زیاد نمای ساختمان مانند سنگ مرمر یا شیشه های میده کلکین ها یا حتی خود دیوارها در حال سقوط هستند.  

II.            دانشگاه واشنگتن : در چهارچوب درب پناه نگیرید این باور اشتباه پس از زلزله بلندمدت کالیفرنیا و عکسی از یک خانه کامل ویران شده که چهارچوب درب آن ایستاده بود ایجاد شد که چهارچوب در ایمن‌ترین جاست بله درست است ولی به شرطی که در یک خانه خشتی یا چوبی قدیمی غیرمستحکم زندگی کنید. در خانه‌های مدرن ایستادن در چهارچوب درب از شما دربرابر خشت یا اجسام در حال پرتاب حفاظت نمی‌کند و محکم‌ترین مکان نیست زیر یک میز ایمن‌تر است.

III.            از موارد متناقض : تا پایان لرزه‌ها در محل امنی در داخل ساختمان پناه بگیرید سپس با کمال خونسردی خارج شوید یا قبل از اتمام لرزه‌ها سعی کنید از محل خارج شوید نمای ساختمان شما چیست؟ آیا شدت لرزش زیاد است؟ اگر ۱ درصد احتمال سقوط شیشه های میده یا نما یا دیوار آپارتمان در اطراف ساختمان را می‌دهید باقی ماندن زیر سقف ساختمان برای شما ایمن‌تر است تا بودن در فضای باز زیر بارش آوار.

IV.            آشپزخانه خطرناک است به دلیل وسائل شکستنی و تیز و همچنین لوله‌های گاز، آب و برق در نزدیک یکدیگر که ممکن است با تخریب دیوار ایجاد آب برق‌دار یا شعله و انفجار داشته باشد.

V.            به محض احساس زلزله، اگر ساختمان یک طبقه است (خانه یک طبقه منظور همکف آپارتمان نیست) و نزدیک خروجی هستید، سریعاً خارج شوید و در فضای باز جایی بروید که از دیوار و ساختمان دور باشد.

VI.            در آپارتمان یا اداره چندطبقه یا مکتب زیر میز پناه بگیرید و با دست‌ها از سر خود محافظت کنید.

VII.            به طرف زینه های خروجی هجوم نبرید، زیرا ازدحام راه را بسته و وزن توده مردم متمرکز روی یک نقطه از زینه می‌تواند موجب تخریب آن طی لرزش شود. از شیشه‌های ‌ نورگیر و کلکین ها دوری کنید.

VIII.            از میز دور هستید یا دسترسی ندارید، به کنار نزدیکترین و کوچکترین دیوار سمت داخل ساختمان رفته به کنج آن چسبیده(نزدیک پایه) با زانو زدن روی زمین خم شده و با دست‌ها از سر خود محافظت کنید.

IX.            داخل ساختمان، مواظب افتادن خشت، لوستر و سایر وسایل لغزنده یا واژگون‌شونده باشید. از پنجره و آینه و شکستنی‌ها فاصله بگیرید و در صورت شدت زلزله و احساس خطر به زیر میز یا تخت‌خواب محکم بروید (اگر تخت یا میز محکم نیست گوشه دیوار بهتر است) دویدن و فرار بدترین گزینه است.

خارج از ساختمان

I.            از ساختمان‌های بلند، دیوارها و دیگر اشیایی که ممکن است فرو بریزد دور شوید.

II.            تانک های تیل از ساختمان شما خطرناک‌ترند.

III.            در هنگام وقوع زلزله اگر داخل موتر هستید موتر را توقف داده و به هیچ عنوان از موتر خارج نشوید.

نقشه های انجنیری چند نوع است؟

نقشه های انجنیری سه دسته اند:
1- نقشه های معماری (مهندسی)
2- نقشه های سازه ای (محاسباتی)
3- نقشه های تاسیساتی (تخنیکی)
نقشه های معماری: از جمله ی مهم ترین آن ها می توان به پلان های مهندسی اشاره کرد. در نقشه ی پلان دید شخص از بالا به ساختمان به نمایش گذاشته می شود و یک برش افقی فرضی که در دو سوم ارتفاع از کف طبقه لحاظ می شود وضعیت طبقه را برای بیننده نمایان می کند. در پلان اتاق ها و ابعادشان، محل در و پنجره ها، راه پله به نمایش گذاشته می شود. دربیشترین ساختمان های چند طبقه پلان تیپیک (Typical plan) تهیه می شود و این بدان معنی است که چند طبقه دارای پلان یکسانی هستند. از دیگر پلان های معماری می توان به مقطع(section)  و نما (elevation) اشاره نمود.
نقشه ی مقطع به صورت برش فرضی عمودی ساختمان و دید از روبه رو است که برای بخش های حساس داخلی هم چون زینه، رمپ، حمام، دستشویی و آشپزخانه ترسیم می شود.
نقشه ی نما نیز نمای بیرونی ساختمان را از روبه رو به نمایش می گذارد.
نقشه های سازه ای(محاسباتی): پس از این که پلان معماری در فاز 1 ترسیم شد، در فاز 2 می بایست پلان سازه تهیه شود. پلان سازه در واقع جزئیات ساخت و نحوه ی اجرای سازه را به مهندسان نشان می دهد و نظارت های ساخت نیز بر اساس آن صورت می پذیرد. از جمله ی مهم ترین نقشه های سازه ای می توان به نقشه های اسکلت ساختمان، تهداب و پایه ها، دیوارهای برشی و باربر، و نقشه های تیرریزی سقف اشاره نمود.
نقشه های تاسیساتی: این نقشه ها خود شامل دو نوع نقشه ی تاسیسات میخانیکی و نقشه ی تاسیسات برقی می شود.
در نقشه های تاسیسات میخانیکی کلیه ی نقشه های هدایت آب و فاضلاب و تهویه رسم می شود و شامل موارد زیر می شود:
لوله کشی آب سرد و گرم بهداشتی
لوله کشی سیستم شوفاژ و تهویه مطبوع
شبکه آب باران و فاضلاب
کانال های تهویه یا کولر
لوله کشی موتور خانه
در نقشه های تاسیسات برقی نیز مسیر و مشخصات کلیه سیم کشی ها از جمله برق ، تلفن و آنتن به نمایش گذاشته می شود.